FATÄ°H ’in Ä°stanbul’u Aldığı Surlardan
Bu Milletin Kültürünü FethedeceÄŸim.”
Robert Koleji (Ä°stanbul Amerikan Robert Lisesi)
Yıl 1863… profesyonel bir misyoner olan Amerikalı Dr. Cyrus Hamlin, bir Fransız yahudisi olan arkadaşı C. Rhinelander Robert’e, Fatih’in Ä°stanbul’u feth etmek için yaptırdığı Rumeli Hisarı’nı göstererek, Robert Koleji’nin kuruluÅŸ amacını ÅŸöyle açıklar:
“Müslümanlar Ä°stanbul’u feth etmek için buraya hisar yaptılar. Ben de onları yıkmak için buraya okul açacağım.”
Türkiye’nin yetiÅŸtirdiÄŸi önemli fikir adamlarından #Nurettin #Topçu bir eserinde’ ABD’li misyoner ve eÄŸitimci Cyrus Hamlin’in okulunu kurduÄŸu BoÄŸaziçi Rumelihisarı’na çıkıp, ‘’Fatih’in Ä°stanbul’u aldığı surlardan bu milletin kültürünü fethedeceÄŸim’’ dediÄŸini, “kaleyi içerden ele geçirme davası güttüÄŸünü” ifade etmektedir.
Tarihçi #Cezmi #Yurtsever de okul binasının inÅŸa edildiÄŸi #taÅŸların sırf bu maksatla Rumelihisarı’nda kullanılan taÅŸ malzemenin aynısından seçildiÄŸini belirterek ÅŸunları söylüyor:
-“Robert Kolej’in amacı, Osmanlı yurttaşı #yabancı #azınlıklardan zeki olan çocukları en iyi ÅŸekilde yetiÅŸtirip, gelecekte onların ülke yönetiminde söz sahibi olmalarını saÄŸlamaktı.”
Nitekim Bulgar isyanlarında Robert Kolej mezunu gençlerin lider olarak bulunması dikkat çekiciydi.
Hamlin’in görevi sadece Ä°stanbul ‘da bir okul açmak da deÄŸildi. O, 1840’lı yıllarda, gelecekte bütün Anadolu’yu saracak olan Anadolu Kolejlerinin de temellerini atmıştı. Nitekim Anadolu kolejleri içinde #Merzifon’da kurulu olanı 1880 ve 90’lı yıllarda Ermeni ve Rum isyanlarının merkezi oldu.”
Hamlin’in kurduÄŸu bu okulun dış güçlerin üssü olarak bir ajan yuvası haline geldiÄŸi iddiaları da çok dillendirilen iddialar arasında yer alıyor.
ÖrneÄŸin, “Türkiye’de ve Dünyada Casuslar” adlı kitabin yazarı #Aytunç#Altındal,
“Robert Kolej, ayrıca Osmanlı’daki Amerikalı, Ä°ngiliz ve Rum casusların da yuvası olmuÅŸtu. Birçok casus, bu okulda öÄŸretmen kisvesi altında faaliyet göstermiÅŸti.” diyor ve bahsi geçen kitabında bunları ayrıntılandırıyor.
Yine Robert Kolej mezunu gazeteci-yazar #Engin #Ardıç okulda öÄŸretim görevlisi olan ajanları ÅŸu cümlelerle deÅŸifre ediyor:
“..Bizim A sınıfına Charles Gilchrist gelirdi. SavaÅŸ yıllarında SOE, yani Ä°ngiliz Özel Harekat Dairesi’nin ajanı olarak komandoluk yapmıştı, görev bölgesi Yunanistan, uzmanlık alanı da köprü uçurmak ve daha önce de nöbetçi Alman askerinin gırtlağını çıt çıkarmadan jiletle kesmek.
Robert Koleji’nden mezun olan ve ülkenin kaderinde söz sahibi olan siyasetçi, iÅŸadamı ve sanatçılar..
Ercan Arıklı, #Ä°smail #Cem, Abidin Dino, AyÅŸe Kulin, #Behice #Boran, Betül Mardin, Burhan Karaçam, #Bülent #Ecevit, #Cem #Karaca, Cem Kozlu, Cemal Kafadar, ÇiÄŸdem Talu, Dani Rodrik, Engin Cezzar, #Genco 3Erkal, Göksel Kortay, Feyyaz Berker, Halet Çambel, #Haldun #Dormen, Hüsnü ÖzyeÄŸin, Mina Urgan, #Nejat #Eczacıbaşı, Nuri ÇolakoÄŸlu, #Orhan #Pamuk, #Ömer #Koç, #Perihan #MaÄŸden, #Rahmi #Koç, #RahÅŸan #Ecevit, Serdar Bilgili, Sina AkÅŸin, #Suna #Kıraç, Åžakir Eczacıbaşı, #Åženes #Erzik, #Tansu #Çiller, Tolga Örnek, Ercüment Åžener, Tosun TerzioÄŸlu
Kaynaklar
(1) ROBERT KOLEJ’I KURAN MÄ°SYONERÄ°N ANILARI, Türkler Arasında, CYRUS HAMLIN
(2)Büyük Türkiye, Nurettin Topçu, Ä°stanbul-1962, s. 48
(3)Robert Kolej’in Hikayesi,Cezmi Yurtsever, Expres Gazetesi (Adana), 06.05.2011
(4)Ä°stihbarat tuzağındaki Türkiye-1, Tuna Serim, Tercüman Gazetesi, 01.06.2008
İŞTE NELER DEĞİŞTİ.
OKUMAYA DEVAM....
BoÄŸaziçi Üniversitesi, bugün üniversitelere giriÅŸ sınavında en yüksek puanları tutturan öÄŸrencileri alan yükseköÄŸretim kuaımlarından biri. Bu, üniversitenin büyük ilgi görmesinin ve yüksek düzeyinin bir göstergesi sayılıyor. 130. kuruluÅŸ yıldönümü kutlanan BoÄŸaziçi Üniversitesi’ne “üniversite” statüsü verilmesinden bu yana yalnızca 22 yıl geçti. Ama bu 22 yılın ardında 108 yıllık akademik geçmiÅŸ var. Ä°lgiye deÄŸer bir geçmiÅŸ...
Bebek’te küçük bir evde açılan Kolej’in kumcusu, Kırım Savaşı sırasında Türklere yardım amacıyla Ä°stanbul’a gelen Amerikalı misyonerlerden Cyrus Hamlin’di. “Robert Kolej bugün, 16 Eylül 1863’te Ä°stanbul’da açıldı,” diye yazmıştı. “Bizim ve dostlarımız için çok enteresan bir gün. Bugün 4 öÄŸrencimiz var. Bu sayının iki üç hafta içinde yarım düzineye ulaÅŸmasını bekliyoaız. Cesaretim arttı.”
Kolej, adını, bütün giderleri karşılayan Fransız kökenli bir Amerikalı tüccardan, Christopher Rhinelander Robert’den alıyordu. Ölünceye kadar bu yardımı sürdüren Robert, mirasının beÅŸte birini de bu öÄŸretim kurumuna bıraktı. 1878’de ölümünden sonra mirasçıları Kolej’e 400 bin dolar verdiler.
1863-1877’de Robert Kolej’in müdürlüÄŸünü yapan Hamlin ile Robert, Amerikan Hükümeti’nin desteÄŸini de aldılar: Bu destek sayesinde PadiÅŸah’tan, Kolej’e Amerikan bayrağı asma hakkı veren bir “irade” elde edildi.
Yine kuruluÅŸ aÅŸamasında, telgrafın yaygınlaÅŸmasını saÄŸlayan ve “Mors Alfabesi” ™ geliÅŸtiren Samuel Morse’un Kolej’e bağışladığı telgraf aygıtlarının montajına giriÅŸildi.
Ä°lk ders yılının (1863-64) sonunda öÄŸrenci sayısı 20’ye ulaÅŸmıştı. Müslümanların yabancı okullara girmesine izin verilmediÄŸinden, Kolej’e yabancılar ve Osmanlı uyruklu Hıristiyanlar ilgi gösteriyorlardı. Kolej’in kurucusu Dr. Hamlin’in saat 06.30-22.00 arasında düzenlediÄŸi modern ve klasik diller öÄŸretilen dil kursları da ilgi görmeye baÅŸlamıştı.
Burada kısaca Osmanlı Devleti sınırları içerisinde açılan öteki yabancı okullar üzerinde de durmak gerekiyor.
Ä°stanbul’da ilk yabancı öÄŸretim kurumlan Katolik misyonerlerince açılan kiliselerdi. Giderek Katolik okullarının sayısı artmıştı. 13- yüzyılda Dominiken (Dominicain) rahipleri yeni okullar açtılar. 1453’te Ä°stanbul’un Osmanlı Devleti’ne geçmesinin ardından, din serbestliÄŸinin saÄŸladığı olanaktan yararlanılarak, çeÅŸitli din ve mezheplere ait cemaat okulları kuruldu. Zamanla bunlar yabancı devletlerin koruması altına girdi ve imparatorluk düzeyinde yaygınlaÅŸtı. Daha ileriki yıllarda da, kapitülasyonlardan yararlanan yabancı devletlerin kurdukları okullar birbirini izledi. Ä°stanbul baÅŸta olmak üzere birçok kentte Fransız, Ä°ngiliz, Amerikan, Ä°talyan, Alman, Avusturya, Rus, Ä°ran ve Bulgar okulları açıldı....
1780’li yıllarda iki ülke arasında ticaretin baÅŸlamasıyla birlikte Osmanlı- Amerikan iliÅŸkileri geliÅŸti: 1811’de Ä°zmir’de ilk Amerikan ticaret odası açıldı, 1820’de American Board of Comissioners for Foreign Missions adlı örgütün yönetimindeki ilk Amerikalı misyonerler Ä°zmir’e ayak bastı. 1830’da Amerikalılara kapitülasyonlardan yararlanma hakkı veren ilk ticaret sözleÅŸmesi imzalandı. Bu geliÅŸmelerin ardından misyoner okullarının sayısı hızla arttı.
Robert Kolej’in özelliÄŸi, sözü geçen misyoner örgütüne baÄŸlı olmayışı, bu örgütle amicus usque ad aras (sonuna kadar dost) olmak dışında bir iliÅŸkisinin bulunmayışıydı. KunıluÅŸ döneminde, Robert Kolej’in geniÅŸletilmesi, yeni binalar yapılması için KuruçeÅŸme sırtlarında bir arazi satın alındıysa da, kimi çevrelerin karşı çıkması ve sarayın izin vermemesi sonucu, buradan vazgeçildi. Çok geçmeden, eski sadrazamlardan Ahmet Vefik PaÅŸa’nın Rumelihisarı sırtlarında, Kayalar denilen yerdeki arazisi 16 bin liraya satın alındı ve inÅŸaat izni verilmesi için Amerikan elçiliÄŸi tarafından saraya baÅŸvunıldu.
Ardından, Ahmet Vefik PaÅŸa arazisinin geri kalan bölümü 20 bin lira karşılığında Kolej’e geçti.
Sarayın 1868 yılı sonunda izin ve ruhsat vermesi üzerine, “Hamlin Hail" adı verilen ilk binanın yapımına giriÅŸildi. Temelini Amerikalı Bakan Hon. E. Joy Morris’in attığı, 60 bin dolara mal olan dört katlı binanın yapımında kullanılan briket ve demirler Ingiltere, Fransa, Belçika gibi Avrupa ülkelerinden gümrüksüz ithal edilmiÅŸti.
EÄŸitim, Amerikan sistemindeki “Self- Help” (kendi kendine yardım) ilkesi çerçevesinde yürütülüyordu. Üretime dönük etkinlikler için kurulan un deÄŸirmeni ve ekmek fabrikası, öÄŸrencilere hem cep harçlığı saÄŸlıyor, hem beceri kazandırıyordu.
Kimi mezunlar özel seminerlerden geçirildikten sonra din adamı olarak yetiÅŸtiriliyordu.
1891 ’de “Science Hail” adlı bina ile profesörler için 15 odalı “Kennedy Lodge” yaptırıldı. Mühendislik Bölümü açılması kararı alındıktan sonra da, 1910'da “Gates Hail” ve “Anderson Hail” adlı binaların yapımına baÅŸlandı. Binalar tamamlanınca, 1912-13 ders yılında Elektrik ve Mekanik MühendisliÄŸi öÄŸretimine geçildi. Bu tarihlerde okul “Robert Akademisi” adıyla anılıyordu. Lise düzeyindeki dört yıllık öÄŸretim Türk okullarındaki gibi üç yıla indirilmiÅŸ; yükseköÄŸretim yönünden de düzenlemeler yapılarak “Mühendislik”, “Ä°ÅŸ idaresi”, “Fen ve Yabancı Dil” olmak üzere baÅŸlıca üç bölüm oluÅŸturulmuÅŸtu.
1871’de GedikpaÅŸa’da kiralık bir evde Home School adıyla bir de kız okulu açıldı. Kurucuları, Boston’daki Kadın Misyonerler Heyeti’nin desteÄŸiyle Amerika’dan gelmiÅŸ eÄŸitimcilerdi, ilk yıl altı yaÅŸlarında üç öÄŸrenciyle eÄŸitime baÅŸlandı. 1873’te öÄŸrenci sayısı kırka ulaÅŸtı.
Okul, 1875’te Üsküdar’daki binasına taşındı. Bu binaya Kadın Misyonerler Heyeti BaÅŸkanı Albert Bowker’ın anısını yaÅŸatmak üzere “Bowker Hail” adı verildi.
1890'da Massachusetts eyaletince yüksekokul diploması verme yetkisi tanınan bu öÄŸretim kurumu, artık Constantinople Koleji ya da Ä°stanbul Amerikan Kız Koleji adıyla anılıyordu. Kolej, ilk yedi mezununu 1891'de verdi.
Buradan diploma alan ilk Müslüman kızı, babası subay olan Gülistan ismet ti. Birkaç Müslüman kızı okula gizlice devam ediyorlardı. Ünlü yazar Halide Edip Adıvar (1884-1964) buradan lisans derecesi alan ilk Müslüman kızı olacaktı, ikinci MeÅŸrutiyet’in ilanından (1908) sonra Müslüman öÄŸrenci sayısı arttı.
1905’te Üsküdar’daki okul binası bir yangın geçirince, Arnavutköy1'de, Robert Kolej yakınında bir arazi satın alınarak yeni binalar yaptırıldı ve Kız Koleji 19l4’te buraya taşındı.
1908’de alınan berat, okulun Kadın Misyonerler Heyeti’nden bağımsız olarak, bir mütevelli heyetince yönetilmesini saÄŸlamıştı.
1923’te imzalanan Lozan AntlaÅŸmasından sonra yabancı okulların önemli bir bölümü kapandı. Robert Kolej ve Amerikan Kız Koleji varlıklarını sürdürdüler. Her ikisi de Milli EÄŸitim Bakanlığı nca hazırlanan müfredat programlarını da uygulayarak, lise düzeyinde öÄŸretim verdiler.
1958’de Bakanlar Kurulu kararıyla Robert Kolej Yüksekokulu kurulmasına izin verildi. Bunun üzerine kimya, makine, elektrik dallarında öÄŸretim veren “Mühendislik Fakültesi” ile “tÅŸ Ä°daresi ve Ä°ktisat”, “Fen ve Yabancı Diller” Fakülteleri ve “Robert Kolej AraÅŸtırma Merkezi” kuruldu.
1930’dan sonra Türk öÄŸrenci sayısı, yabancı öÄŸrenci sayısını aÅŸtı. BaÅŸlangıçta öÄŸretmenlerin tümü yabancıydı; zamanla Türk öÄŸretmenlerin sayısı önemli ölçüde arttı. Ä°lk Türk öÄŸretmenlerden biri de, 1889’da göreve baÅŸlayan ünlü Åžair Tevfik Fikret’ti. 1963’te 100. yılını kutlayan Robert Kolej’in -yüzde 30’u burslu olmak üzere- 950 öÄŸrencisi vardı.
O tarihe kadar mezun olanların sayısı 3 bini aÅŸmıştı. ÖÄŸretim kadrosundakilerin yarısı Türk’tü.
Robert Kolej’in lise bölümüyle Amerikan Kız Koleji, 1971’de Özel Ä°stanbul Amerikan Robert Lisesi adı altında birleÅŸtirildi. Aynı yıl, Anayasa uyarınca özel ve yabancı yüksekokullar devletleÅŸtirilirken, okulun mütevelli heyetiyle Milli EÄŸitim Bakanlığı arasındaki görüÅŸmeler sonucu, kuruma üniversite statüsü verilmesi yolunda anlaÅŸmaya varıldı.
Bu anlaÅŸma doÄŸmltusunda hazırlanıp TBMM’de kabul edilen ve 12 Eylül 1971’de yürürlüÄŸe giren yasayla, BoÄŸaziçi Üniversitesi kuaıldu. Yasa, üç yıllık geçiÅŸ dönemi sonunda kurumun, eski eÄŸitim ilke ve özelliklerini de koruyarak, Üniversiteler Kanunu çerçevesinde öÄŸretim vermesiniöngörüyordu. GeçiÅŸ dönemi iki yıl daha uzatıldıktan sonra, Ä°ngilizce öÄŸretim veren BoÄŸaziçi Üniversitesi -açılan yeni bölümleriyle birlikte- Türk üniversite sistemine baÄŸlandı.
1983’te çıkan yasayla yeniden düzenlenen BoÄŸaziçi Üniversitesi bugün EÄŸitim, Fen-Edebiyat, iktisat ve Ä°ktisadi Bilimler, Mühendislik Fakülteleri, Yabancı Diller Yüksekokulu ile öÄŸretim vermektedir. Ayrıca üniversiteye baÄŸlı Atatürk ilkeleri ve inkılâp Tarihi, Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Çevre Bilimleri, Biyo- Medikal MühendisliÄŸi, vb. enstitüler vardır.
Yabancı okullara tanınan ayrıcalıklar nedeniyle bir zamanlar “devlet içinde devlet” diye nitelenen Robert Kolej, artık toplumsal yaÅŸamın çeÅŸitli alanlarında deÄŸerli hizmetler veren gençlerin yetiÅŸtiÄŸi yüksek düzeyli üniversitelerden birine, BoÄŸaziçi Üniversitesi’ne dönüÅŸtü.
