Ä°stanbul Teknik Üniversitesi (Ä°TÜ) Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü bünyesindeki bir araÅŸtırmada, Türkiye'de son 90 yılda 389 ölümlü heyelanda 1343 kiÅŸinin hayatını kaybettiÄŸi belirlendi. AraÅŸtırmaya göre, Türkiye'de 81 ilin 67’sinde ölümlü heyelan olayı yaÅŸandı. Ölümlü heyelanlarda 38 olay, 336 ölüm ile Trabzon, 30 olay, 191 ölüm ile Rize, 58 olay, 85 ölüm ile Ä°stanbul'un hem olay hem de ölüm frekansının en yüksek olduÄŸu iller olduÄŸu tespit edildi. Türkiye'de en yüksek ölümlü heyelan vakası ise 1929'da Trabzon ile Rize sınırında yaÅŸandı. Toplam 19 köyü etkileyen afette 148 kiÅŸinin hayatını kaybettiÄŸi kayıtlara yansıdı. 1995 yılında Isparta'nın Senirkent ilçesindeki moloz akması olayında da 74 kiÅŸi hayatını kaybetti.
ÖÄŸretim Üyesi Doç. Dr. Tolga Görüm ve doktora öÄŸrencisi Seçkin Fidan tarafından Türkiye'deki ölümcül heyelan olaylarının tespit edilmesi için 2017'de çalışma baÅŸlatıldı.
Görüm ve Fidan, 1929'dan 2019'a kadar ülkedeki ölümlü heyelanları dijital ve yazılı medya kaynaklarından inceledi.
Yaklaşık 3 yıl süren çalışma sonucunda Ä°TÜ bünyesinde Türkiye'de meydana gelen ölümlü heyelan olaylarını içeren bir veri tabanı oluÅŸturuldu.
Türkiye Ölümcül Heyelan Veri Tabanı'na (FATALDOT) göre, Türkiye'de her yıl ortalama 4 ölümlü heyelan gerçekleÅŸirken ortalama 15 kiÅŸi hayatını kaybetti. Heyelanların Türkiye’de doÄŸal afet kaynaklı kayıplar arasında depremden sonra en fazla ölüme neden olan afet türü olarak ikinci sırada yer aldığı belirlendi. Son 20 yılda ölümcül heyelan ortalaması 12,2’ye, ölüm ortalaması ise 23,6’ya yükseldi.
AraÅŸtırmayla ilgili AA muhabirine açıklamalarda bulunan Doç. Dr. Görüm, Türkiye'de her yıl onlarca kiÅŸinin ölümüne neden olan çok sayıda heyelan meydana geldiÄŸini söyledi.
Türkiye'de heyelanların ele alınması ve ölümlerin kaydedilmesinin ihmal edildiÄŸini belirten Görüm, "Bu kapsamda 'Türkiye Ölümcül Heyelan Veri Tabanı' çalışmasına 2017 yılında yüksek lisans öÄŸrencim olan Seçkin Fidan ile baÅŸladık. Çalışmadaki amacımız geçmiÅŸten günümüze heyelana baÄŸlı ölümleri incelemekti." dedi.
Görüm, heyelanların depremden sonra meydana gelen ölümlü doÄŸal afetlerde ikinci sırada olduÄŸuna dikkati çekti.
1929 ile 2019 yılları arasındaki 90 yıllık dönemi CumhurbaÅŸkanlığı arÅŸivleri, gazeteler ve AFAD raporlarından araÅŸtırdıklarını ifade eden Görüm, ÅŸöyle devam etti: "Verilerde de heyelanların hangi bölgede, hangi nedenlere baÄŸlı olarak dağıldıklarını ortaya koyduk. Türkiye’deki ölümlü heyelanlar DoÄŸu Karadeniz Bölümü ve Ä°stanbul çevresi olmak üzere iki bölgede yoÄŸunlaÅŸmaktadır. Genel olarak, DoÄŸu Karadeniz Bölümü’nde doÄŸal faktörlerle tetiklenen ölümlü heyelanlar yoÄŸunluk gösterirken, Ä°stanbul ve çevresinde ise antropojenik faktörlerle tetiklenen ölümlü heyelan olayları yoÄŸunluk göstermektedir. Ayrıca ölümlerdeki artış nüfus artışına baÄŸlı da paralellikte gösteriyor. Günümüze yaklaÅŸtıkça artan nüfus aynı zamanda ölüm oranlarını da artırıyor. AraÅŸtırmada Türkiye'de son 90 yılda 389 ölümlü heyelanda 1343 kiÅŸinin hayatını kaybettiÄŸi tespit ettik. Bu heyelanlardan 883 kiÅŸinin ölümüyle sonuçlanan 147 olay doÄŸal faktörlerle (yağış, kar erimesi gibi hidrometeorolojik koÅŸullar), 301 kiÅŸinin ölümüyle sonuçlanan 197 ölümlü heyelan olayı ise antropojenik faktörlerle (inÅŸaat ve altyapı çalışmaları) tetiklenmiÅŸtir. 159 kiÅŸinin ölümüyle sonuçlanan 45 olayın ise tetikleyici faktörü tespit edilememiÅŸtir."
DoÄŸal faktörlerle tetiklenen ölümlü heyelan olaylarının yüzde 65'inin Karadeniz Bölgesi'nde yaÅŸandığını kaydeden Görüm, "Antropojenik faktörlerle tetiklenen vakalarda 1-2 kiÅŸi hayatını kaybederken hidrometeorolojik koÅŸulların daha büyük alanları etkilemesi nedeniyle vaka başına 3-4 kiÅŸinin hayatını kaybettiÄŸini tespit ettik." dedi.
"Son 20 yılda heyelan olayları 2 kat arttı"
Son 20 yılda heyelanların iki kat arttığını anlatan Görüm, ortalama ölümlerin de heyelan sayısıyla orantılı arttığını bildirdi.
Görüm, Türkiye'de heyelan riskinin en fazla olduÄŸu bölgenin DoÄŸu Karadeniz, en az riskin olduÄŸu yerin ise Ä°ç Anadolu Bölgesi olduÄŸunu dile getirdi.
Heyelanların artmasının en önemli nedeninin nüfus ve deÄŸiÅŸen iklim koÅŸulları olduÄŸunu vurgulayan Görüm, ÅŸu bilgileri verdi: "Karadeniz Bölgesi'ndeki ölümlü heyelanların çoÄŸu yaz döneminde gerçekleÅŸmiÅŸ. Bu da bize yaz döneminde Karadeniz'e düÅŸen yağışının çok daha ekstrem bir yağış karakteristiÄŸine sahip olduÄŸunu gösteriyor. Çok ani ÅŸekilde yüksek miktarda yağış düÅŸtüÄŸü için bu da topraktaki boÅŸluk suyu basıncını artırıyor ve birçok ölümlü vakaya neden oluyor. Mesela Batı Karadeniz'de, Türkiye'de heyelan olma olasılığının en yüksek olduÄŸu yerlerden birisi olmasına raÄŸmen ölüm sayısı düÅŸük. DoÄŸu Karadeniz'de heyelan ve ölüm olaylarının yüksek olmasının nedeni dağınık yerleÅŸme tipi, özellikle çay plantasyonu ve bu alanlara ulaÅŸmak için yapılmış çok yoÄŸun yol aÄŸlarıdır. Bu durum ölümleri daha da arttırmış."
Görüm, FATALDOT'un yakın zamanda "Web Tabanlı CoÄŸrafi Bilgi Sistemleri" ortamında paylaşıma açılacağını, herkesin bu verilerden faydalanabileceÄŸini sözlerine ekledi.
