RİZE YÖRESEL KELİMELER

yeniyil= ocak

kuçayi(küçuÄŸayi)= ÅŸubat

mart= mart

abril= nisan (april gibi, ingilizce kökenli )

mayıs= mayıs

kerezayi= haziran

çurayi (çuruÄŸayi) = temmuz

harmanayi= aÄŸustos

istavri (istavrite) = eylül

oÄŸtavri= ekim (bu da october gibi )

uzumayi= kasım

eskiyil= aralık

 

 

AboÅŸumas : Bozulma, ekÅŸime



Abula : Abla

Aca : Acaba

Aclanmak : Acıkmak

aclanmak(acolmak)= acıkmak

Açanki : Ne zamanki

Afalamak : Kazmak

Afgurmak : Havlamak

afiçi= yeni olmaya baÅŸlayan salatalık

Afkurmak: Havlamak

Kakanis etmek:kendi kendine soylenmek

AÄŸanus etmek: Inlemek

AÄŸÄŸ: kapıları kilitlemek için kullanılan demir parçası

AÄŸuz : DoÄŸuran ineÄŸin ilk sütü

Aha : Ä°ÅŸte

Ahpin: gübre

Ahpon : Hayvan gübresi

Alaf : YeÅŸil bitkilerden oluÅŸan hayvan yemi

Alay : DüÄŸün günü, gelini damadın evine getiren grup

AnaÄŸlis etme : Kusmaya çalışma

AnavaÄŸla : Toprak faresi

Anceli-Kunceli : Tahta revalli

Ander : DeÄŸersiz, yaramaz

Ander : Fena, kötü

Ander kalmak: Kötürüm olmak

Ander: Lanetli, uÄŸursuz.

Anderpali : Çukur açmak için kullanılan kazık

Anis : Yüksek kesimlerde yetiÅŸen küçük aÄŸaç

Anteri : Entari

Aruk : Zayıf

AÅŸ ermek : Hamile kadının bazı meyvelere düÅŸkünlüÄŸü

AÅŸamol: Bir Tur Ot

AÅŸana : Köy evinin oturma, yeme içme (aÅŸhane) yeri

Aşlama : Aşı yapma veya suyu ılıtma, fikrini değiştirme

Avat morası : BöÄŸürtlen çileÄŸi

Avurt : Yanağın iki yanı

Ayam : Hava durumu

Ayın oyun : Güvenilir, sözü dinlenir, becerikli

aykirilamak= yan tarafa doÄŸru hareket etmek

Aynalı : Alınlarında beyaz bulunan ineklere verilen isim

Azraha: Canavar.

Bacarozluk Vermek : Farkında olmadan engelleme

Badama : Evlerde mutfak ile yatak odası arasındaki sedir

Badis: Fasulye

BaÄŸlamak : Güveyi büyüleme, iktidarsız bırakma

Ballı lobya : Soya fasulyesi

BaÅŸini baÄŸlamak: Evlendirmek

Başluk : Başlık

Başukari : Yukarıya doğru

Bayyışağa : Aşağıya doğru

Bebuk:Bebeklerin Ağlama Hazırlığı

Becit: Acele, ivedi

Behrenk : Yer altında kendiliğinden oluşmuş su yolu

Belkim : Belki

benem= ben nerden bileyim

Bet : Çirkin



Beyinmek : Büyümek

Beyuk: Büyük

Bezleme : Saçta piÅŸirilen yassı ekmek

Bilama: Bir parça biraz

Bile : Birlikte (bile gidelim)

bile= beraber

Bileki : Taştan oyma ekmek pişirme kabı, sarambula kabı

Bodoooon : Ä°neklere su içirmek için kullanılan ünlem

Bolayki : KeÅŸke, öyle olmasını isteme

Bolayki: KeÅŸke olsa.

Boziya : Boz renkli

buhaÄŸana= hemencecik

Buldır : Geçen yıl

Buli buli buli : Kümes hayvanlarını çağırmak için kullanılan ünlem

Bur/pur : İnce taşlı toprak

Burbut tutma : Meyvelerin çok olması

Burunluk : Yaylaya gidecek hayvanların burunlarına takılan süs

Cafili kürek: Gubre atmaya yarayan çatallı kürek.

CaÄŸ : Örgü ÅŸiÅŸi

CaÄŸle / ÇaÄŸlı : Bit

Caleps: Kalan fındıkların toplanması

Camadan : El dokuması Karadeniz`e özgü sırt çantası

Caris Olmak : Rahatsız olmak

Cavramak : Gayret etmek

Cazı : Kocakarı kılığında, çocuk düÅŸmanı yaratık.

Cidos: sönmek üzere olan ateÅŸ

cimciklamak= çimdik atmak

cirlamak= çığlık atmak

Çafılamak : Tırnakla kazımak, bahane aramak

Çafi : Çatallı kürek

çafilamak= tırnaklamak

Çafladi : Ä°nce odun parçası

ÇaÄŸan : Mısır ayıklamak

ÇaÄŸana : Yengeç

çaÄŸana= yengeç

ÇaÄŸra cevirmek: Hileli iÅŸler yapmak.

ÇaÄŸra: Bicak bilemeye yarar kolla çevrilen düzenek

ÇaÄŸraya sarilmak: Başı belada olmak

ÇaÄŸumi : Salkım

Çahana :Yengeç

Çakal yaÄŸmuru : GüneÅŸli havlarda aniden yaÄŸmaya baÅŸlayan kısa süreli yaÄŸmur

Çakçaka : Modyeliden dökülen mısır tanelerini deremen taşına ileten ahÅŸap oluk

Çakıldak : KuÅŸları tarladan kovmak amacıyla tahtadan yapılmış

Çakuma: Örümcek ağı

Çali : Odun dalları

Çalpara : Küçük bakır tencere

Çambi : Mısır rokopi ve ÅŸokalilerinden örülen, genellikle iskemlelerde kullanılan hasır türü örgü

Çamçaka: Geveze

Çamı : Saç örgüsü

Çangal : Bitkilerin güneÅŸte kurutulması için yere dikilen aÄŸaç dalı

Çapari : Oltaya çok kanca takılarak yapılan bir tür balık avlama aracı

Çapika : AÄŸzı geniÅŸ, minci ve yaÄŸ gibi malzemelerin konulduÄŸu kıl desti (Rumca)

Çaplama : Tahtadan yapılmış sargı çubukları

Çaplama : Tahtadan yapılmış sargı çubukları

Çapli : Dizi

Çapona:menteÅŸe

Çapraz : Åžaşı

Çapraza alma : Bütün hareketlerini tenkit etme veya hızarların diÅŸlerini bileme

Çapula : Kullanılmış ayakkabı

Çapula: Çarık

Çarapali:: At kuyruÄŸu telinden yapılan özellikle kışın kullanılan küçük bir tür kuÅŸ kapanı

ÇaravoÅŸ: Çekirge, balık yemi

Çarık : Hasılsız deriden yapılan bir tür ayakkabı

Çastak : Odunların kuruması için belirli bir düzende üst üste konulması

ÇaÅŸutluk Etmek : Fesatlık etmek (Uygurca)

Çatara : Uygunsuz, yaramaz kiÅŸi

Çatmak : Görmek, rastlamak

ÇaydaÄŸ: Kabak Vb Åžeylere Yapılan Sergi

ÇeÄŸel : Çakıllı yer

Çelefudi:Yarılmış odundan elle ayrılabilen küçük parça, kıymık

Çeli : KurumuÅŸ mısır sapları

Çeli: Mısır bitkisinin gövde kısmı.

Çencik : Kayış takacağı,çengel

Çendey : Yünden yapılarak kola asılan yiyecek torbası

Çepli : Kıymık, küçük aÄŸaç veya taÅŸ parçası

Çerik : Çam kalas

çiçili= solucan

çilambura(çili pumburi)= ateÅŸ böceÄŸi

Çino: Martı

Çivit : Meyve tohumu

Çolbaz : Beceriksiz

Çor: Zıkkım

Çorlanma : Hak etmediÄŸi halde yiyen veya kimseyi beklemeden yiyen birisi için kullanılır

Çort : Dikenlerle kaplı derin çukur

Çuruk ayi: Temmuz

Çuyis etmek: Ağırmak, sızlamak

Da : Anlamı güçlendirmek için kullanılan ek.

Dandaniça : Sözünde durmayan, dönek, daldan dala atlayan bir kuÅŸ

Daraba : Oda duvarı

Darcanli : Sabredemeyen

Dardar etmek ır dır etmek

Darlanmak : Sıkılmak

darlanmak= sıkılmak, bunalmak

Darnı : Çatı katı

Dastar : Yün dokuma kilim

Davli : Odun parçası

Dendelis etme : Yalpalayarak yürüme

Deremen : DeÄŸirmen

DeÅŸenis etme : Sökülüp gelme

DeÅŸurmek: Meyve toplamak

Devren : Köprü

Deyine : Diye

Dilik : DoÄŸuÅŸtan üst dudağı yarık

Diliks etmek : Bir vuruÅŸta öldürmek

Dimla : Biraz

dişlemek= ısırmak

Ebi : Öbür

Ebirini: Ötekini

Ecinli : Cinli, perili

EdiÅŸ : Ses,gürültü

EÄŸratluk : Ä°mece

EÄŸuu : Gelen olduÄŸunu haber vermek için kullanılan seslenme

Ekiz: Ä°kiz

EkÅŸili : TurÅŸu

Elcan : Yabancı

Elçi : Evlenmede aracılık eden kiÅŸi

Elçinme : Vuracakmış gibi yapma

EliÅŸmek : SataÅŸmak

Emica : Amca

Encami : Acemi

Entari : Fistan

EÅŸka : Gölge

Evza : Kibrit

Falamidi: Sandık çekmecesi

fambur= ıhlamur

Fanila : Kollu atlet

Farfaratis : Çırpınma, çarpıntı

Farfatara (fafatura) : Kelebek

Fayrap : Alevin yükselmesi

Feli : Kabak dilimi

Feli : Parça,kısım

Felombur :Bir Tur AÄŸaç

Feretiko : Rize bezi

Fırçıkte : Ahırlarda hayvan pisliklerinin toplandığı akar yer

Fidruga: Fındığın en körpe filizi.

Findas : Hayvanların atlayıp zıplamaları

fiskuku= böÄŸürtlen

Fitne: Yavru Balık

Fitra: Mısır fidesi

Fitruka : İyi giyimli kız, yerden biten kestane filiz

Foli: yerde küçük çukur

Fitruka:kestanenin karga dikilmiÅŸinin filiz vermesinde oluÅŸan kestane

Fodik : Oyun oynamak için açılan çukur

Frambul : Ihlamur

Furunkurusu : Fırında kurutulan mısır

Fuska : Olmamış incir

Fuşki: Dışkı

Fuştul :Fındığın yeşil kabuğu

Fuzan : Toz bulutu

Gaban: Yamaç, eÄŸimli arazi.

Gabyana: Lanet olası

Gada / Gadanı Almak : Çare olmak, avutmak

Gaganis Etmek : Tavuğun gıgıklaması

Ganci: Kabuklu yemiÅŸ içi

Ganguli Guçça : Tahta revalli

Ganzi : Kabuğu kırılmış fındık

Gatneri:Büyük Kazan

Gebiç : DeÄŸirmencinin hakkı olan pay

Geceluk : Gecelik

Gegma: Büyük Gügüm

Gelembur:Kazan,Gugum Vb Åžeylerin AteÅŸte Isıtılmak Ä°çin Asılan Zincir

Gerdel : Ä°neÄŸe verilen yemin konulduÄŸu tahta kap

Gerdel:Ä°neklere Su Ve Yiyecek Verilen Kap

GerneÅŸmek : GöÄŸüs kaslarının geniÅŸletilmesi

Geroç: Dal Çekmeye Yarayan Kanca

GetoÄŸ: Bir Tur Kazan

Geyme : Kılıf, özellikle yastık kılıfı

Gogona: Kagittan bir tür küçük uçurtma

Gorbagor: Kötü ruhlu ihtiyar

Gorgot: ÖgütülmüÅŸ mısır.

Gorza : LoÅŸ, kuytu yer

Gover: Ä°nsan dışkısının çok sert sopa gibi hali

Gömre : Sığır dışkısı

göreslenmek= özlemek

Gugu: BaykuÅŸ

Gugul: Tepe

Gugulli: Tepeleme, silme dolu

Gukku : Ä°smiyle aynı sesi çıkaran kuÅŸ çeÅŸidi

Gübü : Keser,balta gibi aletlerin sırtı

Günkurusu : GüneÅŸte kurutulmuÅŸ mısır

ÄŸarÄŸaris etmek= bağırıp çağırmak

Haböyle : Böyle

Habu : Bu

Habu : Bu(ünlem)

Habura : Burası

Haçan (haçanki) : Mademki (Uygurca)

Haçan: Madem

haçanki= ne zaman ki

Halaçı : Dolu

Halastar : Geniş ağızlı bakırdan su kabı

halaz: Dolu yağışı

Haloti : Balgam

Haman: Hemen

Hamdospara : BöÄŸürtlen

Hamlahus : Mısır

HamucaraÅŸ: Çilek.

Hane : Neredesin?

HantoÅŸura : TavÅŸan

Hapalamak : Karıştırmak

Hapsi : Hamsi

Hapsikoli : Bir tür hamsi yemeÄŸi

Harçı : Sırık

Hardama : Çam aÄŸacından ince tahta biçiminde kesilen çatı örtüsü

Harhali etmek : Kabuğundan ayırmak

Hark : Ark

HaÅŸindi : Åžimdi

HaÅŸlak : Olumsuz, ***** adam

HaÅŸli : Çok sıcak

HaÅŸu : Åžu(ünlem)

HaÅŸuli : Ana malzemesi mısır unu olan bir türlü yemek

Hatyaluk : Çöplük

Hau : O(ünlem)

Havli : Havlu

Havu : Åžu

Hayat : GiriÅŸ, hol

Hayın : Çok ÅŸiddetli, iyi

He: Evet

Hedik : Dallardan yapılan kar ayakkabısı

Hedik : Kar üzerinde batmadan yürümeye yarayan aÄŸaç dallarından yapılan ayakkabı

Heleke: Ruhsal hastalıkların iyileÅŸmesi için hocaya okutmaya gidilen bir yer

Helepi : Kabak çekirdeÄŸi

Hemayil: Üçgen yada dörtgen biçimli gümüÅŸ zincir kap

Hemence : Bir çeÅŸit bez çanta

Hep : Hap

Herle : EkÅŸi ayran veya yoÄŸurtla yapılmış un çorbası

hesetten mi= gerçekten mi

heveslenmek=özenmek

Hışır : Yıkık,viran

Hışırı çıkmak : çok yorulmak

Hinik: Sümük.

Hohol: Toz parçası

Hoholis: Birbirine sarılmış, birbirine dolanmış.

hohori(ÄŸoÄŸori)= baykuÅŸ

Hor: AteÅŸ, hararet.

Horom : Mısır saplarının kurutulması için oluÅŸturulan küme

hovini almak= hevesini gidermek

hukelenmek= öfkelenmek

Hulam/sulam : Mısır biçildikten sonra tarlada kalan sap

Humi : Çam aÄŸacının kabuÄŸundan yapılan çamsakızı kabı

Hurdila : Gırtlak

Ikılmak : Yıkılmak

Ä°fteri : EÄŸrelti otu

Ä°fteri : EÄŸrelti otu

İkamak : Yıkamak

Ä°kicanli : Hamile

ikilmak= düÅŸmek

Ä°lamur : Ihlamur

İlan : Yılan

İpranmak : Eskimek, yırtılmak

İpratmak : Yırtmak, eskitmek

İs : Akıl (us)

Ä°sa,isama.isaki : MeÄŸer

Ä°si gitmik : Aklı gitmek, düÅŸecek gibi olmak

Ä°spandam : Çınar aÄŸacı

Ä°stali: DaÄŸ evi.

Ä°stifi lahana : Lahana yemeÄŸi çeÅŸidi.lahana yığması da denir

Ä°stifiza : Çiçek de açan bir çalı türü

İşkebit : Sarı renkli yaban arısı

İşkebit :Yabanarısı

Ä°ÅŸkillenme : Åžüphe etme

Ä°ÅŸluk : Gömlek

Ä°ÅŸmar : El,göz ile gizli iÅŸaret

iÅŸmar etmek= göz kırpmak

iturmek= kaybetmek, yitirmek

Kaban : Arazideki yüksek yer

Kaçata : Alın

Kafeka: Küçük güÄŸüm

Kafkal : Taneleri koçandan ayırma

Kaful : Dikenlik

Kaful : Dikenlik,içine girilemeyen çalılık

Kaful: Ocak, küçük aÄŸaç grubu

KeÄŸle : Bit

Kakaçi : Koyun pisliÄŸi

Kalandar : Ocak ayının on dördünde baÅŸlayan ay.

Kalandar bozma : Kalandar ayının ilk günü eve uÄŸurlu biri alınır.Mısırın çok olması bu kiÅŸinin uÄŸuru olur.

Kaleçi : Boncuk

Kalem : Küçük aÄŸaç dalı

Kalemidi: Iplik yapmaya yarayan bir tür alet

Kaluk : Evde kalan, evlenmemiş kız

Kambi : Taze çay filizi

Kanaviça: Bir tür ince dokuma

Kanci : Dilim

Kandala : Tıpa, musluk

Kapaniza : KuÅŸ avlamaya yarayan tuzak

Kapiluk İstemek : Gelin eve girmeden erkek tarafından bir şey istenmesi

Kapoçi : Çıbanın su toplamış hali

Karaateş : Eski evlerde yemek pişirme ısınma amacıyla

Karağı : Çengelli iÄŸne

Karak : Kapı kilitlemeye yarayan ucu eğri demir

Karakış : Aralık

Karamış: Kara yemiş

karamiÅŸ= karayemiÅŸ

Karaptal : Kara Abdal adlı birisinin düzenlediÄŸi yayla ÅŸenliÄŸi

Karganak : DeÄŸirmen taşına mısırın düzenli gelmesini saÄŸlayan tahta

Karkalaçi : Derelerin denize taşıdığı odun

Karnali : El sepeti

Kartof: Patates

Kartuli : Baca kurumu

Karuz : Yük taşımada kullanılan ip veya tirmaça takılan U ÅŸeklindeki aÄŸaç dalı

Kasapetra : Sert toprak

Kastaniça : Beyaz kabak

KaÅŸ : Derin yamaç

KUMUŞİ:KESTANENÄ°N DIÅž KABUÄžU VEYA ÇIKTIÄžI DÄ°KENLÄ° KABUK

Cemalettin SAK