Kanuni Sultan Süleyman'ın büyük oÄŸlu Åžehzâde Mustafa, yüzü ve tavırlarıyla dedesi Yavuz Sultan Selim'i andırırdı. Halk, zamanı gelince, babasının yerine onun geçmesini umuyordu. Kanuni, 46 sene gibi çok uzun bir müddet tahtta kaldı. Zaman uzadıkça en iyi hükümdardan bile insanlar usanır.
Ben padiÅŸah olsam...
PadiÅŸahın gönlü, Åžehzâde Mehmed'de idi. Onun vefatından sonra seferlere diÄŸer ÅŸehzâdeleri götürmesi, baÅŸka türlü tefsir edildi. PadiÅŸahın diÄŸer zevcesi Hurrem Haseki ile kızı Mihrümah Sultan ve damadı Rüstem PaÅŸa'nın, Åžehzâde Mustafa'yı tahttan alıkoymak için çalıştığı dedikodusu yayıldı. SancakbeyliÄŸi de Manisa'dan Amasya'ya kaydırılınca, Åžehzâde Mustafa da babasından ÅŸüphe etmeye baÅŸladı. Etrafını, hemen onu babasına karşı kışkırtan bir klik sardı.
PadiÅŸahın hastalığı sebebiyle Ä°ran seferine Rüstem PaÅŸa'yı serdar etmesi üzerine; asker huzursuzlandı. Peçevi'nin naklettiÄŸine göre, Mustafa padiÅŸah olup Rüstem PaÅŸa'nın başını kesecek; zaten nikris hastası olan babası da Dimetoka'da son günlerini geçirecekti. Uzun zamandır bu yollu dedikodular duyan padiÅŸah, önce oÄŸlunun kendisine karşı bir komplonun içinde olduÄŸuna inanmak istemedi. Ama Ä°ran Åžahı ile yazışmaları eline geçince de kararını verdi. Bugün Topkapı Sarayı'nda muhafaza edilen bu mektuplara göre, ÅŸehzâde, ÅŸahın kızıyla evlenip Ä°ran desteÄŸi ile tahta geçecekti. Ä°slâm hukukunda, ayaklanma hazırlığı içinde olmak ile isyan aynı hükümdedir.
PadiÅŸah bizzat sefere çıktı. Åžehzâde, davet edildi. EniÅŸtesi Kara Ahmed PaÅŸa suikastı haber verdiyse de, meselenin daha müÅŸkil hâle geleceÄŸinden endiÅŸe eden ÅŸehzâde dinlemedi. Babasıyla görüÅŸürse, onu ikna edeceÄŸinden emindi.
Konya EreÄŸlisi yakınlarında babasına eriÅŸti. Askerin coÅŸkulu tezahüratıyla karşılandı; vezirler kendisini etekledi. Bu sevinçle otaÄŸa girdiÄŸinde kendisini 7 dilsiz cellad karşıladı. Mukavemet ettiyse de, muvaffak olamadı. Hanedan mensuplarının kanını yere dökmeyi yasaklayan eski Türk tabusu çerçevesinde kemend ile boÄŸularak idam edildi. 38 yaşındaki ÅŸehzâde, Bursa'da Muradiye külliyesine gömüldü. Åžair ve hattat idi. Hayratı vardır. Ertesi sene Rumeli'de Åžehzâde Mustafa olduÄŸunu iddia eden birisi zuhur edip hayli taraftar topladıysa da, çıkardığı isyan bastırıldı.
Halk arasında çok büyük reaksiyon uyandıran acı hâdisenin mesulü olarak Rüstem PaÅŸa gösterildi. Åžahın bile orijinalliÄŸinde tereddüt etmediÄŸi mektupları, ÅŸehzâdenin mührünü gizlice çaldırıp Rüstem PaÅŸa'nın yazdırdığı söylendi. Åžehzâdenin arkadaşı TaÅŸlıcalı Yahya yazdığı mersiyede, Mekr-i Rüstem (Rüstem'in oyunu) sözüyle hâdiseye tarih düÅŸürdü. Sâmi'nin “Mustafa n'oldu, hani neyledin a padiÅŸahım?” nakaratlı mersiyesi ise açıkça padiÅŸahı itham ediyordu. PadiÅŸah galeyanı önlemek için Rüstem PaÅŸa'yı azletti. Ama kendisi gibi düÅŸünmeyenlere aldırmayarak, fikir hürriyetinin en güzel örneklerinden birini gösterdi.
Åžehzâde olmak büyük talihsizlik
Bazıları padiÅŸahı bu iÅŸe, tahta kendi çocuklarının geçmesini isteyen Hurrem Sultan'ın kışkırttığını söyler; ama Åžehzâde'nin kendisini ipe götüren hatalarından pek bahsetmez. Kocası tarafından çok sevilen kadınlar hep kıskanılır ve iftiraya uÄŸrar. Sultan Kanuni gibi hayatında hiç büyük hata yapmamış bir hükümdarın, etrafındakilerin komplosuyla hareket etmesi uzak bir ihtimaldir. PadiÅŸah, öz oÄŸlunun idamını muhakkak ki haklı sebeplere dayanarak infaz ettirmiÅŸ olmalıdır. Hurrem Sultan, bu iÅŸe belki çok üzülmemiÅŸtir; hatta taht oÄŸullarından birine kalacağı için memnun da olmuÅŸtur. Ama hâdisenin doÄŸrudan mesulü deÄŸildir.
Åžehzâde Mustafa, heyecanlı ve tedbirsiz tavırlarıyla zaten padiÅŸahlığa uygun olmadığını göstermiÅŸtir. YiÄŸitliÄŸin tek başına kâfi gelmediÄŸi; sabır ve temkinin daha mühim olduÄŸu anlaşılmaktadır. Nitekim padiÅŸah, Hurrem Sultan'ın sevgili oÄŸlu olup ayaklanan Åžehzâde Bayezid'i de idama göndermekte tereddüt etmemiÅŸtir. PadiÅŸahlar, devletin dirliÄŸi ve milletin birliÄŸi mevzu bahis olduÄŸu zaman en yakınlarını bile fedâ etmekten çekinmezdi. Devlet, asırlarca böyle ayakta durmuÅŸtur. O zamanlar Türkiye'de bulunan Avusturya elçisi Busbecq, Åžehzâde Mustafa'dan bahsederken diyor ki: “Türk padiÅŸahlarının oÄŸlu olmak büyük bir talihsizliktir.”
Sinsi köle
Rivayete göre, padiÅŸah, Åžeyhülislâm Ebussuud Efendi'ye, hâdiseyi sembolik bir ÅŸekilde anlatarak fetvâ almıştır: Bir tacir, iÅŸ için uzak bir yere giderken ailesiyle mallarını kölesine emanet etse; bu köle de efendisinin ailesini yok ederek mallarına el koysa; dönüÅŸünde de efendisini öldürmeye karar verse; ne lâzım gelir? Elcevab: Ä°damı hak eder.
Prof. Dr. Ekrem BuÄŸra Ekinci/TÜRKÄ°YE GAZETESÄ°
