.jpg)
Türkiye Cumhuriyeti bugün bu haliyle varsa, mevcudiyetini Ankara'nın burnunun dibindeki, acıyla yüklü bu topraklara borçlu. Burada, bugün Polatlı ve Haymana ilçelerinin sınırlarında kalan bu topraklarda BaÅŸkomutan Mustafa Kemal yönetimindeki Türk ordusu 22 gün 22 gece savaÅŸtı...
Tam 95 yıl sonra, Türkiye'nin doÄŸusundan, batısından gelmiÅŸ, Sakarya Meydan Muharebesi'nde canını vermiÅŸ kayıp kahramanların, toprak altında kefensiz yatanların mezarlarına sessiz sedasız ulaşıldı.
BAKANLIK, NEREDE YATTIÄžI BÄ°LÄ°NMEYEN ÅžEHÄ°TLERÄ°N YERÄ°NÄ° ORTAYA ÇIKARDI
Orman ve Su Ä°ÅŸleri Bakanlığı'nın yürüttüÄŸü jeoradar çalışmaları, orada, bugüne dek nerede yattığı bilinmeyen ÅŸehitlerin yerini ortaya çıkardı. Orman ve Su Ä°ÅŸleri Bakanlığı'nın Bitlis Eren Üniversitesi'yle birlikte geçen yıldan beri yürüttüÄŸü jeoradarla arama çalışmalarında 34 ÅŸehitlik saptandı. Burada yaklaşık 1500-2000 ÅŸehide ulaşılacağı tahmin ediliyor.
BÄ°RBÄ°RÄ°NE SARILMIÅž 'DÜÅžMANLAR'
SavaÅŸ koÅŸullarında, çok kısa sürede çok hızlı davranmak gerektiÄŸi için, ivedilikle, koyun koyuna gömülmüÅŸ binlerce ÅŸehit... Hele 22 gün 22 gece süren ve mevzilerin sürekli el deÄŸiÅŸtirdiÄŸi Sakarya Savaşı'nda daha da süratli davranmak zorunda kalınmış. Bu yüzden hemen her yer toplu mezar. Emekli Albay Kadim Koç, bu mezarlarda, Sakarya Savaşı'nda hayatını kaybeden Yunan askerlerinin kalıntılarına da muhakkak rastlanacağına dikkat çekiyor. Bazı noktalarda birbirlerine karışmış olabilirler.
KEMÄ°KLER GÜN YÜZÜNE ÇIKARILACAK
Önümüzdeki aylarda, Sakarya Meydan Muharebesi Milli Parkı'nda bulunan ÅŸehitlikler, arkeolojik tabirle 'açılacak', kemikler gün yüzüne çıkarılacak. Bir yandan yeni ÅŸehitlikler aranmaya da devam edilecek.
"BURASI BÄ°R ULUSUN KADERÄ°NÄ°N YAZILDIÄžI YER"
Hürriyet'ten Yenal Bilgici, Sakarya Meydan Muharabesi'nin yaÅŸandığı topraklara gitti. Ä°ÅŸte Bilgici'nin izlenimleri:
"Burası bir ulusun kaderinin yazıldığı yer... Burası, 23 AÄŸustos - 13 Eylül 1921'de, 22 gün 22 gece süren Sakarya Meydan Muharebesi'nin geçtiÄŸi yer... Türk, Yunan binlerce askerin vurulup düÅŸtüÄŸü acı topraklar... BaÅŸkomutan Mustafa Kemal yönetimindeki Türk ordusunun makûs talihini yendiÄŸi, Yunan ordusunun ilerlemesinin nihayet durdurulduÄŸu açık arazi... Burası, Ankara'nın burnunun dibi...
Yol boyu Türkiye'nin savaÅŸ alanları konusunda uzman tek rehberi (hatta rehber olsun olmasın, bu alanları bilen az sayıda insandan biri) Serhan Güngör'den hızlandırılmış bir kurs alıyorum. Güngör, biz kimi zaman aheste aheste, kimi zaman saatte 250 kilometre hızla, raylar üzerinde akıp giderken, geçtiÄŸimiz istasyonların tarihi önemini anlatıyor. Arifiye, Bozüyük, EskiÅŸehir... Her birini KurtuluÅŸ Savaşı'ndaki önemine baÄŸlıyor.
"KurtuluÅŸ Savaşı'nı anlamak için demiryollarını anlamak lazım" diyor Güngör. "Lojistik ve ikmal savaşıydı biraz da. Yunan ordusu demiryolu ÅŸebekesi boyunca ilerledi. Sonra da aynı hatlar üzerinden geri çekildi. Türk ordusu, o hatları diri ve çalışır durumda tutabilmek için insanüstü gayret sarf etti."
Yaygın bir yanılgı Sakarya Meydan Savaşı'nın Sakarya'da geçtiÄŸini sanmak. Oysa savaÅŸ Sakarya Irmağı'nın doÄŸusundaki, Ankara'ya yakın Polatlı'da yaÅŸandı. (Fotomuhabiri Emre YunusoÄŸlu, uçsuz bucaksız savaÅŸ alanını 'drone' yardımıyla görüntüledi.)
EN CESUR KARAR
Anadolu'nun derinliÄŸinde ilerliyoruz. EskiÅŸehir'den Polatlı'ya, doÄŸuya giderken trenimiz, KurtuluÅŸ Savaşı'nın en dramatik iki ayında yaÅŸananların üzerinden de geçer gibiyiz. Kısaca hatırlayalım: Birinci ve Ä°kinci Ä°nönü Muharebeleri'nin baÅŸarısına raÄŸmen, Kütahya-EskiÅŸehir muharebeleri kaybedilmiÅŸti. 30 bin civarı asker firar ederken, ordu moral çöküntü içine girmiÅŸti. Bu ÅŸartlar altında Mustafa Kemal, Ä°smet PaÅŸa'nın EskiÅŸehir'in güneybatısında Karacahisar'daki karargâhını ziyaret eder ve ona doÄŸuya çekilme direktifi verir. Bu cesur kararı Nutuk'ta ÅŸöyle açıklayacaktır:
"DüÅŸman hiç durmadan takip ederse, hareket üssünden uzaklaÅŸacak ve yeniden menzil hatları kurmaya mecbur olacak; herhalde beklendiÄŸi birçok güçlüklerle karşılaÅŸacak; buna karşılık bizim ordumuz toplu bulunacak ve daha elveriÅŸli ÅŸartlara sahip olacaktır. Bu ÅŸekildeki çekiliÅŸimizin en büyük sakıncası, EskiÅŸehir gibi önemli yerlerimizi ve birçok topraklarımızı düÅŸmana bırakmaktan dolayı kamuoyunda doÄŸabilecek manevî sarsıntıdır."
Mevzi: Sakarya Meydan Savaşı, 23 AÄŸustos'ta Yunan askerlerinin, ağır top atışıyla taarruza geçmesiyle baÅŸladı. Ä°lk saldırılan bu mevziler Ilıcaözü Vadisi'inde.
Bu karar hem askeri hem de siyasi riskler içeriyordu. BaÅŸarısız olunduÄŸu takdirde, Yunan ordusu yok yere Anadolu'nun içine kadar girmiÅŸ olacak, KurtuluÅŸ Savaşı da muhtemelen kaybedilecekti. Bu risk alındı. Ölüm kalım savaşına hazırlanmakla geçen iki ay boyunca Mustafa Kemal baÅŸkomutanlık yetkisiyle donatıldı ve her bir evin elinde avcunda ne varsa orduya vermesini emreden Tekalif-i Milliye Kanunu çıkarıldı.
"BÄ°TTÄ°" DENÄ°LEN YERDE YENÄ°DEN BAÅžLAYIP TAARRUZA GEÇEN BÄ°R ORDU
Sonrası tarihin gördüÄŸü en büyük direniÅŸlerden biri... Yunan ordusu ile neredeyse 100 kilometrelik bir cephede sürdürülen, günler süren bir savunma savaşı. "Bitti" denilen yerde yeniden baÅŸlayıp taarruza geçen bir ordu... Dua Tepe'de bitirilen bir mücadele.
95 YIL SONRA, BUGÜN...
95 yıl sonra, bugün... Büyük acılara tanıklık eden bu sessiz topraklarda gezerken, harp alanını avcunun içi gibi bilen emekli Albay Kadim Koç, gün gün savaşın nasıl yaÅŸandığını anlatıyor. Onun eÅŸliÄŸinde mevzileri, siperleri tek tek ziyaret ediyoruz. Yıldızdağı, Toydemir, Kızılkırma, Ä°kiztepe, Kocadere... Buralarda binlerce insan son nefesini verdi.
Tüm gün hiç kimseye, neredeyse hiçbir araca rastlamadan kilometrelerce yol gidiyoruz. Issız, sessiz, yer yer karla kaplı bozkır... Ara ara, uzaklarda göze çarpan bir-iki anıt... Bu sessizlik tuhaf geliyor. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasını mümkün kılmış bir mücadelenin verildiÄŸi toprakların üzerinde biraz daha hareket beklersiniz. Yok.
BAKANLIÄžIN YÜRÜTTÜÄžÜ ÇALIÅžMALAR, BUGÜNE DEK NEREDE YATTIÄžI BÄ°LÄ°NMEYEN ÅžEHÄ°TLERÄ°N YERÄ°NÄ° ORTAYA ÇIKARDI
Aslında bir süredir sessiz sedasız süren bir faaliyet mevcut. Burası 2015 itibarıyla artık bir milli park: 13.580 hektarlık Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Milli Parkı. Orada burada göze çarpan yeni tabelalar nerede olduÄŸumuzu anlatıyor. Ama daha önemli bir konu var. Orman ve Su Ä°ÅŸleri Bakanlığı'nın yürüttüÄŸü jeoradar çalışmaları, orada, bugüne dek nerede yattığı bilinmeyen ÅŸehitlerin yerini ortaya çıkardı. Biz de bu yüzden buradayız.
"BASTIÄžIN YERLERÄ° TOPRAK DÄ°YEREK GEÇME TANI"
Deha: Mustafa Kemal, "Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır" emrini Türbe Tepe'deki birliklerin mevzi kaybetmesi sonrası verdi.
KurtuluÅŸ Savaşı yıllarında, toplumsal bilinçaltına en çok iÅŸlemiÅŸ konu belki de ÅŸu: Vurulup düÅŸenlerin, düÅŸtükleri yerde kalmaları. Diyarbakır'dan, Bursa'dan, Giresun'dan, Kayseri'den, Adana'dan geldiler. Savaşıp öldüler... Kimin, nerede yattığı bilinmiyor. Bu yüzden iÅŸte, ÅŸairlerin dizeleri bu bilinçaltından ses veriyor. Mehmet Akif Ersoy'un Ä°stiklal Marşı'ndaki "Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı; düÅŸün altında binlerce kefensiz yatanı" bunun ifadesi. Yine aynı yerdeki "Åžüheda (ÅŸehitler) fışkıracak toprağı sıksan ÅŸüheda" da.
(Arazide hala ÅŸarapnel parçaları var.)
SAVAÅž KOÅžULLARINDA Ä°VEDÄ°LÄ°KLE, KOYUN KOYUNA GÖMÜLMÜÅž BÄ°NLERCE ÅžEHÄ°T
SavaÅŸ koÅŸullarında, çok kısa sürede çok hızlı davranmak gerektiÄŸi için, ivedilikle, koyun koyuna gömülmüÅŸ binlerce ÅŸehit... Hele 22 gün 22 gece süren ve mevzilerin sürekli el deÄŸiÅŸtirdiÄŸi Sakarya Savaşı'nda daha da süratli davranmak zorunda kalınmış. Bu yüzden hemen her yer toplu mezar. Emekli Albay Kadim Koç, bu mezarlarda, Sakarya Savaşı'nda hayatını kaybeden Yunan askerlerinin kalıntılarına da muhakkak rastlanacağına dikkat çekiyor. Bazı noktalarda birbirlerine karışmış olabilirler.
34 ÅžEHÄ°TLÄ°KTE 1500-2000 ÅžEHÄ°T
Orman ve Su Ä°ÅŸleri Bakanlığı'nın Bitlis Eren Üniversitesi'yle birlikte geçen yıldan beri yürüttüÄŸü jeoradarla arama çalışmalarında 34 ÅŸehitlik saptanmış. Burada yaklaşık 1500-2000 ÅŸehide ulaşılacağı tahmin ediliyor.
TÜRKÄ°YE'DE SON YILLARDA KULLANILMAYA BAÅžLANAN YÖNTEM
Jeoradar, Türkiye'de son yıllarda kullanılmaya baÅŸlanan bir yöntem. Radyo dalgalarıyla yeraltına sinyaller gönderen bir cihaz, farklı yapılardan kaynaklanan yansımaları kaydediyor. Bu bir nevi yeraltı röntgeni. Dokuz-on metreye kadar toprağın altında neler olduÄŸuna bakan jeoradar, daha önce Çanakkale'de de ÅŸehitlikler saptamak için kullanıldı.
KEMÄ°KLER GÜN YÜZÜNE ÇIKARILACAK
Önümüzdeki aylarda, Sakarya Meydan Muharebesi Milli Parkı'nda bulunan ÅŸehitlikler, arkeolojik tabirle 'açılacak', kemikler gün yüzüne çıkarılacak. Bir yandan yeni ÅŸehitlikler aranmaya da devam edilecek.
NOTLAR
** Ankara'ya baÄŸlı Polatlı ve Haymana ilçeleri arasındaki alan Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Milli Parkı olarak belirlendi. Bu karar 8 Åžubat 2015 tarihli Resmi Gazete tarafından ilan edildi.
** Bu milli parkta, yapılan çalışmalar kapsamında Sakarya Nehri'nin doÄŸusunda günümüze kalan izler, mevziler, siperler, ÅŸehitlikler tespit edilmeye baÅŸlandı.
** Geçen mart ayından itibaren kayıp ÅŸehitlerin yerlerinin tespitine yönelik jeofizik araÅŸtırmalar baÅŸladı. Burada Çanakkale'de de tercih edilen jeoradar yöntemi kullanılıyor.
** Bugüne kadar yapılan çalışmalar kapsamında 34 ayrı noktada ÅŸehitlerin yattığı tespit edildi. Burada yaklaşık 1500-2000 civarı ÅŸehidin izine rastlanacağı düÅŸünülüyor.
** BaÅŸka defin alanları için de çalışmalar sürüyor.
** Sakarya Meydan Muharebesi'nde toplam 5713 ÅŸehit var. Yaklaşık 200 kiÅŸinin mezar yeri (kimin nerede yattığı net olmamakla beraber) belli. Sakarya ÅžehitliÄŸi'nde 140 adet mezar bulunuyor. Civar köylerin mezarlığında da elliyi aÅŸkın ÅŸehit yatıyor.
** Åžu anda öyle bir plandan bahsedilmiyor ama Yunan askerlerinin kemiklerine de ulaşılmasıyla ileriki yıllarda Çanakkale'deki gibi belki ortak çalışmalar da gündeme gelebilir. (Kaynak: Hürriyet)
