İran ekonomisi kötü gidişi sürdürüyor

ABD BaÅŸkanı Donald Trump’ın, Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) olarak adlandırılan nükleer anlaÅŸmadan çekilme kararının ardından açıkladığı Ä°ran'a yönelik ambargolar, 7 AÄŸustos ve 5 Kasım olmak üzere iki aÅŸamayla devreye girdi.

ABD, ilk aÅŸama yaptırımlarla Ä°ran'ın dolar, altın ve deÄŸerli madenlere eriÅŸimini yasaklarken, bu ülkenin çelik, kömür, alüminyum ticareti ile otomotiv ve sivil havacılık sektörlerini de hedef aldı. 5 Kasım'da getirilen ikinci aÅŸama yaptırımlar ise doÄŸrudan Tahran'ın petrol ve enerji ticaretini hedef aldı.

Ä°LK AÅžAMADA TÜRKÄ°YE MUAF ÜLKELER ARASINDA YER ALDI

Washington, ambargonun hayata geçmesinden bir kaç gün sonra Ä°ran'dan petrol ithal eden Türkiye, Çin, Japonya, Güney Kore, Tayvan, Hindistan, Ä°talya ve Yunanistan'ı 6 ay süreyle petrol yaptırımlarından muaf tuttu. Bu süre içerisinde Ä°ran petrolünün küresel pazara akışı devam etse de günlük petrol ihracatı, 1 milyon varil düÅŸtü.

Türkiye’nin de aralarında bulunduÄŸu 8 ülkeye tanınan 6 aylık muafiyet uzatılmadı ve ABD, 2 Mayıs'tan itibaren Tahran'dan petrol sevkiyatına devam eden ülkeleri ve ÅŸirketleri yaptırım uygulamakla tehdit etti.

Ä°RAN'IN PETROL Ä°HRACATI YÜZDE 37 AZALDI

Ä°ran Ulusal Petrol Åžirketi'ne göre, ülkenin yaklaşık 158 milyar varil ham petrol rezervi ve 33,5 trilyon metreküp doÄŸalgaz rezervi bulunuyor.

Venezuela ve Suudi Arabistan'ın ardından Petrol Ä°hraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) içinde en büyük üçüncü petrol rezervine sahip Ä°ran, dünyada da Kanada'nın ardından en büyük dördüncü büyük petrol rezervine sahip ülke konumunda.

Ä°ran Petrol Bakanlığı'nın istatistiklerine göre, Tahran geçen yıl nisanda günlük 2,87 milyon varil ham petrol ve kondensat ihracatının yarısını 1,4 milyon varille Çin ve Hindistan'a yaptı.

PETROL ALAN ÜLKELER

Tahran'ın toplam ihracatı 2.87 milyon varilin yüzde 60'ını bu dönemde, Ä°ran petrolünü temel enerji kaynaklarından kabul eden Asya ülkeleri, Çin, Hindistan, Japonya ve Güney Kore ithal etti.

Ä°ran'ın petrokarbon ihracatının geri kalan yüzde 40'ı Avrupa BirliÄŸi (AB), Türkiye ve BirleÅŸik Arap Emirlikleri'ne (BAE) gönderildi.

ABD KARARI SONRASI KADEMELÄ° OLARAK AZALDI

Zengin petrol yataklarına sahip Ä°ran'ın petrol ihracatı, ABD'nin 8 Mayıs'ta nükleer anlaÅŸmadan tek taraflı çekilmesinin ardından kademeli olarak azalmaya baÅŸladı.

Geçen yıl mayısta günlük 2.7 milyon varil petrol ihraç eden Ä°ran, ülkelerin gümrük istatistiklerine ve çeÅŸitli tanker izleme verilerine göre, martta yaklaşık 1.7 milyon varil petrol sattı. Buna göre, Tahran'ın petrol ihracatında yaklaşık bir yıllık sürede, 1 milyon varil kayıpla yüzde 37 düÅŸüÅŸ gözlendi.

ABD'nin Ä°ran Özel Temsilcisi Brian Hook, Ä°ran'a petrol yaptırımları nedeniyle Tahran yönetiminin petrol gelirlerinin 10 milyar dolardan fazla düÅŸtüÄŸünü belirterek, "Yaptırımlardan önce Ä°ran, petrolden yıllık 50 milyar doların üzerinde gelir elde ediyordu. Hesaplarımıza göre, yaptırımlar nedeniyle 10 milyar dolardan fazla gelirden mahrum bırakıldı." dedi.

ÇÄ°N Ä°RAN'DAN PETROL SEVKÄ°YATINI AZALTTI

Tahran'ın en büyük iki müÅŸterisi Hindistan ve Çin, ABD'nin Ä°ran'ın petrol sektörüne yaptırımlarından muafiyet alan ülkelerin arasındaydı. Buna raÄŸmen Çin'in Ä°ran'dan petrol ihracatında düÅŸüÅŸ gözlendi. Çin Genel Gümrük Ä°daresi verilerine göre, Ä°ran'dan geçen yıl martta günlük 725 bin varil ham petrol ithal eden Çinli ÅŸirketler, bir yıl sonra martta bu miktarı yüzde 25 düÅŸürerek 543 bin varile indirdi.

Ä°ran'dan 430 bin varil ham petrol ithal eden Tahran'ın ikinci en büyük müÅŸterisi Hindistan ise bu mart ayına gelindiÄŸinde petrol sevkiyatlarını yüzde 5 düÅŸürerek, günlük 405 bin varil petrol ithal etti.

Tahran'ın Asyalı müÅŸterileri Güney Kore ve Japonya'nın mart ayındaki ihracat rakamları ise sırasıyla, günlük 230 bin ve 140 bin varil seviyelerindeydi.

Ä°RAN'IN PARA BÄ°RÄ°MÄ° YÜZDE 127 DEÄžER KAYBETTÄ°

Devreye giren yaptırımların yol açtığı olumsuz tablonun en net göstergesi, ekonomide oldu. ABD'nin anlaÅŸmadan çekildiÄŸi geçen yıl mayıs ayında serbest piyasada 1 ABD doları 6 bin 500 tümen seviyelerinde iÅŸlem görürken, geçen eylülde tarihi seviyesine ulaÅŸarak 19 bin tümeni gördü. Bugün bu rakam, 14 bin 800 tümen seviyelerinde seyrediyor. Buna göre, Ä°ran para birimi, ABD'nin nükleer anlaÅŸmadan çekilmesinden bu yana dolar karşısında yüzde 127 deÄŸer kaybetti.

Ä°ran ekonomisindeki kriz yalnızca ulusal paranın dolar karşında deÄŸer kaybıyla sınırlı kalmadı. Para biriminde yaÅŸanan deÄŸer kaybı dış ticareti zora sokarken, enflasyonun yükselmesine ve ekonominin daralmasına neden oldu.

YÜZDE 6 KÜÇÜLME BEKLENÄ°YOR

Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) verilerine göre, Ä°ran'da geçen yıl ekonomi yüzde 3,9 küçüldü. IMF, geçen ay açıkladığı Dünya Ekonomik Görünümü raporunda da Ä°ran ekonomisinde bu yıl yüzde 6 daralma öngördü.

ENFLASYON SON 5 YILIN ZÄ°RVESÄ°NDE

Ä°ran Ä°statistik Kurumu'nun verilerine göre, Ä°ran ekonomisinde geçen yıl son 5 yılın en kötü enflasyon oranı görüldü. Bunun ekonomideki en belirgin iÅŸareti geçen yıl mayısta yüzde 9,7 olan enflasyon oranının eylülde yüzde 31,4’e yükselmesinde verildi. Ä°ran takvimine göre yıl sonu sayılan 20 Mart'a kadar bir yıllık enflasyon yüzde 27'yi buldu. IMF ise petrol ihracatının durması halinde ülkede yıl sonu enflasyon oranının yüzde 50'yi görebileceÄŸi uyarısında bulundu.

Ä°ran para biriminin hızla deÄŸer kaybetmesi ve enflasyondaki artış halkın alım gücüne de ciddi bir darbe vurdu. Ä°ran'da bu yıl 1 milyon 516 bin 882 tümen olarak belirlenen asgari ücret mayıs ayındaki döviz kurlarına göre yaklaşık 170 ABD dolarına eÅŸitken söz konusu rakam bugün itibarıyla serbest piyasa kuruna göre 102 dolara gerilemiÅŸ durumda.

EKONOMÄ°NÄ°N DURUMU PROTESTOLARI TETÄ°KLEYEBÄ°LÄ°R

ABD'nin petrol muafiyetlerini kaldırdığı 2 Mayıs tarihinden sonra Ä°ran'ın petrol satışlarının 500 bin varilin altına düÅŸebileceÄŸi tahmin ediliyor. Ekonomisi petrole dayalı Ä°ran'da bu durum ülkede ekonomik sorunların derinleÅŸmesi, bundan kaynaklı halk arasındaki memnuniyetsizliÄŸi artırması ve Aralık 2017'de olduÄŸu gibi ülkede geniÅŸ çaplı hükümet karşıtı protestoları tetikleme potansiyeli taşıyor.

Uzmanlar, emniyet güçlerinin son günlerde küçük çaplı gösterilere dahi müdahale etmesini bunun bir iÅŸareti olarak deÄŸerlendiriyor.

Ä°RAN AVRUPA'NIN ABD'YE KARÅžI ETKÄ°SÄ°ZLİĞİNDEN ŞİKAYETÇÄ°

Ä°ran'ı anlaÅŸmada tutmak isteyen E3 ÅŸeklinde isimlendirilen nükleer anlaÅŸmanın Avrupalı tarafları Almanya, Fransa ve Ä°ngiltere'nin Ä°ran'la ticareti kolaylaÅŸtırmak ve Avrupalı ÅŸirketleri ABD'nin yaptırımlarından korumak için ocakta kurdukları Avrupa BirliÄŸi'nin de desteklediÄŸi INSTEX adlı ödeme mekanizması halen faaliyete girmedi.

Avrupa'yı ABD'nin Ä°ran aleyhindeki adımlarına karşı etkisiz kalmakla eleÅŸtiren Tahran yönetimi, anlaÅŸmayla durdurduÄŸu nükleer faaliyetlerinin bir kısmını yeniden baÅŸlatmaya hazırlanıyor.