Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu'nun hakim olduÄŸu topraklarda 10 yıldır Türk eserlerinin izlerini süren mimar Yüksek Mimar Mehmet Emin Yılmaz, kiliseye dönüÅŸtülen camileri, tekkeleri ve çan kulesine çevrilen minareleri tespit etti.
Eserlerin bulundukları ülkelere giderek yerinde incelemede bulunan Yılmaz, kiliseye çevrilen mimari yapılarla ilgili detayları anlattı.
"329 MÄ°MARÄ° YAPI TESPÄ°T ETTÄ°M"
Çalışmasına önce Balkanlardan baÅŸlayan Yılmaz, bulduÄŸu veriler ışığında araÅŸtırma sahasını geniÅŸlettiÄŸini belirterek, "Önce Macaristan, Bulgaristan ve Yunanistan'a yoÄŸunlaÅŸtım. Çünkü en çok kiliseye dönüÅŸtürülen yapılar bu 3 ülkede bulunuyor. Daha sonra Cezayir, Ukrayna, Kırım, Gürcistan, Ermenistan, Bosna Hersek, Güney Kıbrıs, Hırvatistan, Kırım, Kosova, Makedonya, Moldova, Romanya, Sırbistan ve Türkiye ile birlikte toplamda 18 ülkede cami, mescit, tekke, türbe gibi Türk eseri olup da çeÅŸitli tarihlerde kiliseye dönüÅŸtürülen toplam 329 mimari yapı tespit ettim." dedi.
Ülke bazında kiliseye dönüÅŸtürülen eserlerle ilgili bilgi veren Yılmaz, ÅŸunları ifade etti:
"AVRUPA'DA TÜRK ESERLERÄ°NÄ° KÄ°LÄ°SEYE DÖNÜÅžTÜRMEYEN TEK MÄ°LLET MACARLAR"
"Bulgaristan'da 117 cami, 7 tekke-türbe ve 1 medrese kiliseye, 3 saat kulesi çan kulesine; Hırvatistan’da 8 cami, 1 kule kiliseye; Kırım'da 6 cami ve 1 türbe kiliseye, Kosova'da 1 cami kiliseye, 1 saat kulesi çan kulesine, Ukrayna'da 2 cami kiliseye, bir minare çan kulesine, Makedonya'da 3 cami, 2 türbe, 2 saat kulesi kiliseye; Sırbistan'da 15 cami ve 2 türbe kiliseye, Gürcistan ve Azerbaycan'daki 1'er cami Rus iÅŸgalinde kiliseye, Bosna Hersek'teki 3 cami Avusturya iÅŸgali sırasında kiliseye, Cezayir'de 3 cami Fransız iÅŸgalinde kiliseye, Ermenistan'da ise 2 cami kiliseye dönüÅŸtürüldü. Güney Kıbrıs'ta 1 çeÅŸme, Moldova'da 4 cami ve Romanya'da da 5 cami kiliseye dönüÅŸtürüldü. Macaristan'da 23 cami, 5 türbe, 1 hamam ve 1 mektep kiliseye dönüÅŸtürüldü ancak Avrupa’da Türk eserlerini kiliseye dönüÅŸtürmeyen tek millet Macarlardır. Orada dönüÅŸtürülen eserlerin tamamı Avusturya iÅŸgali sırasında gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir."
"YUNANÄ°STAN'DA TOPLAMDA 101 ESER DÖNÜÅžTÜRÜLDÜ"
329 yapıdan kiliseye çevrilip "hala faal olan" en çok Türk eserinin, Yunanistan'da bulunduÄŸu bilgisini veren Yılmaz, bu ülkede 74 cami, 19 türbe, 1 imaret ve 2 namazgahın kiliseye çevrildiÄŸini söyledi. Bunların yanı sıra 5 minarenin de çan kulesine dönüÅŸtürüldüÄŸünü aktaran Yılmaz, Yunanistan'da toplam 101 eserin dönüÅŸtürüldüÄŸünü ifade etti.
"SOFYA'DA BÄ°R GECEDE 7 MÄ°NARE DÄ°NAMÄ°TLENDÄ°"
Yüksek Mimar Mehmet Emin Yılmaz, Türk eserlerinin siyasi ve mekansal gerekçelerle deÄŸiÅŸtirildiÄŸini belirterek, "Åžehir merkezlerindeki büyük anıtsal Türk yapıları ve özellikle de minareler Türk hakimiyetini dolayısıyla Ä°slamı simgeledikleri için yok edilmesi gereken ilk hedef olarak görülüyor. Çok hazindir, Sofya'da 1878’de bir gecede dinamitlerle 7 minare yıktırılıyor." diye konuÅŸtu.
Yılmaz, ikinci gerekçe olan mekan ihtiyacında ise özellikle mübadele yapılan köylerden Türkler boÅŸaltılınca yerine yerleÅŸtirilen Ortodoksların kilise ihtiyacı için mevcut camilerin dönüÅŸtürüldüÄŸünü ifade etti.
"SADECE CAMÄ°LER KÄ°LÄ°SEYE ÇEVRÄ°LMEDÄ°"
Camiler dışındaki diÄŸer Ä°slam eserlerinin de kiliseye çevrildiÄŸi anlatan Yılmaz, ÅŸu bilgileri paylaÅŸtı:
"Kiliseye en çok dönüÅŸtürülen eserler camiler. Ben 272 cami ve mescit tespit ettim. Camilerden baÅŸka 36 tekke-türbe var kiliseye dönüÅŸtürülen. Çan kulesine çevrilen saat kuleleri, üzerine çan yapılan minareler var. Hırvatistan'da bir kule, Güney Kıbrıs'ta bir çeÅŸmenin haznesi, Yunanistan'da namazgahta yer alan minber, Ortodoks dua yerine dönüÅŸtürülmüÅŸ. Sırbistan'da dört duvarı kalmış bir kervansarayın içine kilise inÅŸa edilmiÅŸ. Yani sadece camiler deÄŸil, tekke, türbe, minare, kule, hamam, çeÅŸme, imaret gibi farklı türde Türk eserleri kiliseye dönüÅŸtürülmüÅŸ."
Yüksek Mimar Mehmet Emin Yılmaz, tekkelerin de kiliseye dönüÅŸtürüldüÄŸünü aktararak, "Türklerin yoÄŸun yaÅŸadığı Dobruca'da Kanaat Baba Tekkesi ÅŸu an kilise. Ä°lginç bir konu da hem Müslümanların hem de Hristiyanların ortak ziyaret alanı olan BektaÅŸi tekkeleri var. Daha önce ortak ziyaret edilen BektaÅŸi tekkeleri, Müslüman kalmayınca sessiz sedasız kiliseye dönüÅŸtürülüyor." ifadelerini kullandı.
"ANA DUVAR KIBLEYE BAKTIÄžI Ä°ÇÄ°N TESPÄ°T EDEBÄ°LÄ°YORUZ"
Günümüze kadar ulaÅŸmış olan yapıların hemen hemen hepsini yerinde incelediÄŸine deÄŸinen Yılmaz, ÅŸöyle devam etti:
"Kiliseye çevrilen eserlerin neredeyse hepsinde, Türk mimarisine ait kubbe, kemer, silme gibi unsurların bilinçli bir ÅŸekilde yok edildiÄŸini, mimari özelliklerinin tanınmayacak ÅŸekilde deÄŸiÅŸtirildiÄŸini tespit ettim. Fakat ne kadar dönüÅŸtürülürse dönüÅŸtürülsün ana duvarlar, biz beden duvarı diyoruz, kıbleye baktığı için ve yönünü deÄŸiÅŸtiremediklerinden, kiliseleri bu ÅŸekilde tesbit etmek mümkün oluyor. BudapeÅŸte'deki Mustafa PaÅŸa Camisini bu ÅŸekilde tespit ettim."
"MÄ°MARÄ° YAPILARA BÄ°ZÄ°M KADAR SAYGI GÖSTEREN YOK"
Yılmaz, Türklerin dönüÅŸtürdükleri yapılardaki mimari özelliklere çok müdahale etmediklerini anlatarak ÅŸunları söyledi:
"Mimari yapılara bizim kadar saygılı davranan baÅŸka milletler yok. Türklerin geçmiÅŸ medeniyetlerle hiçbir kompleksi olmamış, bu yüzden camiye çevirdiÄŸimiz yapılardaki mimari özelliklere müdahale etmemiÅŸiz. Bunu en güzel örneÄŸi Ayasofya Camisidir. 1453'ten beri gözümüz gibi korumuÅŸuz, hem de kilise özelliklerine müdahale etmeden. Sadece mihrap, minber ve minare eklemiÅŸiz. Dıştan esere baktığınızda rahatlıkla eskiden kilise olduÄŸunu anlayabiliyorsunuz. Ä°çeriden de öyle, sadece göz hizasındaki insan tasvirleri sıvanıp kapatılmış. Oysa Avrupalıların kiliseye çevirdiÄŸi camilerin mimari özellikleri tümüyle deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ."
.jpg)
